ปากพะยูน อำเภอเก่าแก่ของพัทลุงที่เคยมีอาณาเขตปกครองถึงบางส่วนของสงขลา
พ่อบอกว่าแกเกิดปากยูนแต่โตมาเป็นคนบางแก้ว แต่เมื่ออ่านประวัติบางแก้วแยกจากเขาชัยสน แต่ทำไมพ่อเราไม่ใช่คนเขาชัยสน จากที่หาข้อมูลเจอจึงสรุปได้ว่า พ่อเกิดตำบลนาปะขอ ในอดีตเป็นส่วนหนึ่งของอำเภอปากพะยูน ก่อนจะถูกโอนมาขึ้นกับอำเภอเขาชัย และสุดท้ายมีการแยกจากเขาชัยสนมาจัดตั้งเป็นอำเภอบางแก้ว ในปัจจุบัน
อำเภอปากพะยูน เป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดพัทลุง เป็นอำเภอเก่าแก่และเป็นหัวเมืองสำคัญของจังหวัดพัทลุง เดิมชื่อ อำเภอทักษิณ ต่อมาเมื่อปี พ.ศ. 2445 ได้เปลี่ยนมาเป็นชื่ออำเภอปากพะยูน ตามชื่อที่ราษฎรในท้องที่เรียก
"ปากพะยูน" หรือที่เรียกกันติดปากว่า "ปากยูน" เป็นอำเภอเก่าแก่ ที่ตั้งขึ้นในยุคแรกของการเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบบจตุสดมภ์ หรือ ระบบกินเมือง เป็นระบบมณฑลเทศาภิบาล การเป็นอยู่ของประชากร เดิมทีมีประชากรอาศัยอยู่น้อยมาก แต่เนื่องจากอุดมสมบูรณ์ด้วยปลาในทะเลจำนวนมากทำให้ต่อมาเมื่อประชาชนเข้ามาอาศัยจับสัตว์น้ำได้รับผลประโยชน์อย่างมากทำให้ประชาชนจากถิ่นต่างๆ ก็เริ่มอพยพเข้ามาตั้งบ้านเรือนตามริมฝั่งทะเลสาบมากขึ้น เมื่อมีประชากรเพิ่มขึ้นมากแล้ว เจ้าเมืองพัทลุงจึงตั้งหัวหน้าคอยควบคุมดูแล เรียกว่า "หัวเมือง" มีหน้าที่ปกครองระงับทุกข์บำรุงสุขแก่ประชาชนในเขตนี้ ทั้งมีหน้าที่เป็นนายด่านตรวจคนเข้าออกระหว่างเมืองพัทลุงกับเมืองสงขลา
ต่อมา ในปี พ.ศ. 2439 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงตั้งมณฑลนครศรีธรรมราชขึ้น ประกอบด้วย เมืองนครศรีธรรมราช เมืองสงขลา เมืองพัทลุง และหัวเมืองแขก 7 หัวเมือง ซึ่งเมืองพัทลุงได้แบ่งการปกครองออกเป็น 3 อำเภอ คือ อำเภอกลางเมือง อำเภออุดร และอำเภอทักษิณ และมีการเปลี่ยนแปลงพื้นที่ในเขตปกครอง ดังนี้
- พ.ศ.2435 ยกฐานะตำบลรัตตภูมิ อำเภอทักษิณ ขึ้นเป็น กิ่งอำเภอรัตตภูมิ ขึ้นกับอำเภอทักษิณ และโอนไปขึ้นกับจังหวัดสงขลา
- พ.ศ.2477 โอนพื้นที่ตำบลคูหาใต้ ตำบลกำแพงเพชร และตำบลท่าชะมวง อำเภอปากพะยูน ไปขึ้นกับอำเภอรัตภูมิ จังหวัดสงขลา
- วันที่ 25 กันยายน 2482 เปลี่ยนแปลงชื่อตำบลหนองจีน อำเภอปากพะยูน เป็น ตำบลโคกทราย
- วันที่ 29 กรกฎาคม 2490 ตั้งตำบลเกาะนางคำ แยกออกจากตำบลเกาะหมาก ตั้งตำบลฝาละมี แยกออกจากตำบลปากพะยูน และตำบลป่าบอน ตั้งตำบลห้วยลึก แยกออกจากตำบลปากพะยูน และตำบลโคกทราย
- วันที่ 1 มกราคม 2496 โอนพื้นที่ตำบลนาปะขอ ตำบลท่ามะเดื่อ ตำบลตะโหมด ไปขึ้นกับกิ่งอำเภอเขาชัยสน อำเภอเมืองพัทลุง
- วันที่ 14 เมษายน 2496 เปลี่ยนแปลงชื่อตำบลห้วยลึก อำเภอปากพะยูน เป็น ตำบลดอนประดู่
- วันที่ 17 กันยายน 2498 จัดตั้งสุขาภิบาลปากพะยูน ในท้องที่บางส่วนของตำบลปากพะยูน
- วันที่ 25 กันยายน 2522 ตั้งตำบลหนองธง แยกออกจากตำบลโคกทราย และตำบลป่าบอน
- วันที่ 23 กันยายน 2523 ตั้งตำบลหารเทา แยกออกจากตำบลฝาละมี
- วันที่ 26 เมษายน 2526 แยกพื้นที่ตำบลป่าบอน ตำบลหนองธง และตำบลโคกทราย อำเภอปากพะยูน มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอป่าบอน ขึ้นกับอำเภอปากพะยูน
- วันที่ 20 กันยายน 2526 โอนพื้นที่หมู่ 1,2,3,4 (ในขณะนั้น) ของตำบลโคกทราย กิ่งอำเภอป่าบอน อำเภอปากพะยูน มาตั้งเป็นหมู่ที่ 12,13,14,15 ของตำบลดอนประดู่ อำเภอปากพะยูน
- วันที่ 23 มิถุนายน 2530 ตั้งตำบลทุ่งนารี แยกออกจากตำบลหนองธง
- วันที่ 21 พฤษภาคม 2533 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอป่าบอน อำเภอปากพะยูน เป็นอำเภอป่าบอน
- วันที่ 7 กันยายน 2533 ตั้งตำบลดอนทราย แยกออกจากตำบลดอนประดู่
- วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลปากพะยูน เป็นเทศบาลตำบลปากพะยูน
ที่ตั้งและอาณาเขต
อำเภอปากพะยูนตั้งอยู่ทางตอนล่างของจังหวัด ห่างจากตัวเมืองพัทลุง 63 กิโลเมตร เป็นอำเภอที่อยู่ห่างจากตัวเมืองมากที่สุดของจังหวัด มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้
ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอบางแก้วและอำเภอเขาชัยสน รวมทั้งอำเภอกระแสสินธุ์ และอำเภอสทิงพระ (จังหวัดสงขลา)
ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอสทิงพระและอำเภอสิงหนคร (จังหวัดสงขลา)
ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอควนเนียง (จังหวัดสงขลา) และอำเภอป่าบอน
ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอป่าบอนและอำเภอบางแก้ว
การแบ่งเขตการปกครอง อำเภอปากพะยูน แบ่งเขตการปกครองย่อยออกเป็น 7 ตำบล 63 หมู่บ้าน ได้แก่ ปากพะยูน6 หมู่บ้าน ฝาละมี 11 หมู่บ้าน ดอนประดู่ 11 หมู่บ้านหารเทา 9 หมู่บ้าน เกาะนางคำ 9 หมู่บ้าน ดอนทราย 6 หมู่บ้าน เกาะหมาก 10 หมู่บ้าน องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 8 แห่ง โดยตำบลปากยูน แบ่งเป็น 2 เทศบาล คือ เทศบาลตำบลปากพยูน พื้นที่ใจกลางเมืองที่ยกฐานะจากสุขาภิบาล และเทศบาลตำบลอ่าวพยูน ครอบคลุมพื้นที่นอกเขตเทศบาลตำบลปากพยูน ส่วนตำบลอื่นๆ มี 1 ท้องถิ่นทั้งหมด
ต้อม รัตภูมิ รายงาน